پان لوكوپني يا پاروويروس گربه‌ها
پان لوكوپني (Panleukopenia) يك بيماري مهم و به شدت مسري در گربه‌هاست كه توسط ويروسي به نام پارو ويروس ايجاد مي‌گردد. معني لغوي پان لوكوپني در اصطلاح پزشكي يعني كاهش تمام گلبول‌هاي سفيد در خون. اين ويروس علاقه شديدي به سلول‌هاي در حال تكثير (مثل سلول‌هاي دستگاه گوارش، مغز استخوان و سيستم عصبي در حال تكامل دارد و به همين خاطر در صورت آلودگي به انها حمله كرده و در فعاليتشان اختلال ايجاد مي‌كند. بنابراين علائم شايع اين بيماري مرتبط به اين دستگاه‌هاست مثل اسهال، استفراغ، كاهش تعداد سلول‌هاي سفيد در خون و علائم عصبي.
به نظر مي‌رسد پاروويروس سگ‌ها از تغيير در پاروويروس گربه‌ها به وجود آمده و برخي از گونه‌هاي پاروويروس سگ‌ها مي‌توانند باعث ايجاد بيماري پان لوكوپني در گربه‌ها شوند. پاروويروس در محيط خارج از بدن در برابر عوامل طبيعي و بسياري از ضدعفوني‌كننده‌ها مقاوم است و تنها مواد ضدعفوني‌كننده حاوي تركيباتي مثل فرمالدئيد، سديم هيدروكسايد و هيپوكلريت سديم (محلول سفید کننده یا همان وایتکس) مي‌توانند اين ويروس را از بين ببرند. اين ويروس از تمام ترشحات گربه بيمار مخصوصاً فضولات (ادرار و مدفوع) دفع شده و گربه سالم از طريق تماس دهاني با اين ترشحات ميتواند به پان لوكوپني مبتلا شود. بنابراين براي انتقال بيماري حتماً لازم نيست تماس مستقيم بين گربه بيمار با گربه سالم وجود داشته باشد بلكه تماس گربه سالم با مكان‌هاي آلوده به ترشحات حاوي ويروس نيز باعث انتقال بيماري مي‌شود. پاروويروس ميتواند در رحم از مادر آلوده به جنين انتقال پيدا كند. امروزه پان لوكوپني به علت واكسيناسيون گسترده و مؤثر كمتر از قبل ديده مي‌شود. با اين وجود اين بيماري هنوز يكي از مشكلات جديد در گربه‌هاي واكسينه نشده مخصوصاً در مراكزي كه تعداد زيادي گربه در آنجا نگهداري مي‌شود محسوب مي‌شود. برخي اوقات به اين بيماري ديستمپر گربه‌ها مي‌گويند اما ويروس عامل ديستمپر سگ با ويروس ايجادكننده پان لوكوپني در گربه‌ها كاملاً متفاوت است.
بسته به اين كه گربه در چه دوره يا سني به اين ويروس آلوده شود علائم بيماري نيز متفاوت خواهد بود. همچنين شدت بيماري به ميزان حساسيت گربه به ويروس نيز نقش مهمي در حدت بيماري دارد.
آلودگي در دوران جنيني و ابتداء تولد: اگر گربه‌اي زمان آبستنی به اين ويروس دچار شود بسته به اين كه در چه دوره‌اي از آبستني آلوده مي‌شود اختلالات متفاوتي ميتواند ايجاد نمايد. اگر آلودگي در اوايل دوره بارداري صورت بگيرد ميتواند باعث مرگ جنين، جذب يا سقط آن شود. اگر آلودگي در يك سوم پاياني بارداري تا مدت كوتاهي بعد از به دنيا آمدن ايجاد شود ميتواند به دستگاه عصبي مخصوصاً مخچه حمله كند. مخچه مسئول تنظيم حركات بدن است و در صورت صدمه ديدن باعث ايجاد اختلالات حركتي ميتواند شود. علائم درگیری بافت عصبي شامل كندذهني،عدم هماهنگي در راه رفتن ،حرکت غيرعادي، تلو تلو خوردن، لرزش و تشنج مي‌باشند. اين علايم معمولاً پيشرفت نمي‌كنند. عموما مشكل در حركات از سنين 14-10 روزه‌گي به بعد ایجاد میشوند اما كندذهني و يا رشد غيرطبيعي از چندهفتگي به بعد در حيوان دیده مي‌شوند. برخي از بچه گربه‌هايي كه در دوران جنيني به اين ويروس آلوده شده‌اند مي‌توانند به خاطر اختلال در عملكرد شبكيه چشم كور باشند.
آلودگي بچه گربه يا گربه پس از سن 6 هفتگي: حساس‌ترين و متداول‌ترين سن ابتلاء به پان لوكوپني بين 5-3 ماهگي است. بيشتر بچه گربه‌هاي كوچكتر از 11 هفته به علت وجود آغوز مادر در بدنشان نسبت به اين بيماري مصون هستند. اما پس از اين زمان در معرض ابتلاء به پان لوكوپني قرار مي‌گيرند چرا كه اين مصونيت تدريجاً با افزايش سن از بين مي‌رود. هرچه سن گربه بالاتر باشد شدت اين بيماري نيز معمولاً كمتر خواهد شد. به طوري كه گربه‌هاي بالاي يك سال در صورت آلوده شدن ممکن است علائم خاصي از خود نشان نداده يا تنها دچار يك اسهال موقت و زودگذر بدون احتياج به درمان مي‌شوند.
همانطور كه ذكر شد در بچه گربه‌هاي 5-3 ماهه كه واكسينه نشده‌اند بيماري سخت و كشنده‌اي ميتواند ايجاد شود. از هنگامي كه گربه به ويروس آلوده شود تا زمان شروع علايم بيماري معمولاً در حدود 5-4 روز طول خواهد كشيد. در صورتي كه گربه به بيماري حساس باشد به نوع فوق حاد دچار شده و سريعاً از بين مي‌رود. اگر گربه به نوع حاد مبتلا شود علائمي مثل تب، بي‌حالي و بي‌اشتهايي به صورت ناگهاني ايجاد مي‌شود. بعد از اين‌ها استفراغ كه ميتواند همراه با اسهال (بيشتر خوني) ديده شود. اغلب صاحب گربه تصور مي‌كند كه حيوان دچار مسموميت شده است. استفراغ و اسهال موجب كم‌آب شدن بدن مي‌شود و مايعات بدن به سرعت از دست مي‌روند. گربه‌هاي به شدت كم‌آب گهگاه به ظرف آب خیره شده بدون اينكه چيزي بنوشند. در صورت ادامه روند از دست رفتن مايعات بدن، دماي بدن نيز از ميزان طبيعي كمتر، حيوان ضعيف و ضعيف‌تر شده و ميتواند سبب شوک شود. در اين موارد گربه به شدت مستعدآلودگي با عفونت‌هاي ميكروبي همزمان با عفونت ويروسي موجود خواهد گشت. بيشتر بچه گربه‌هاي مبتلا به فرم حاد در صورت عدم درمان از بين خواهند رفت. كم‌آبي بدن ميتواند باعث جلو امدن پلك سوم و ايجاد يك لايه سفيد بر روي چشم‌ها شود.
عدم واكسيناسيون در برابر بیماری، بي‌حالي، استفراغ، اسهال، بي‌اشتهايي، كم‌آبي و تب در بچه گربه چه به صورت تكي يا چند تا با هم از اين علائم ميتواند دامپزشك را به احتمال وجود پان لكوپني مشكوك سازد. در معاينات باليني سروصداي (قار و قور) شكم، ضخيم شدن ديواره روده‌ها و درد در هنگام لمس ناحيه شكمي ميتواند وجود داشته باشند. آزمايش خون عموما تعداد گلبول‌ها سفيد و پلاكت كمتر از حد طبيعي را نشان مي‌دهد. تعداد طبيعي گلبول‌هاي سفيد در گربه سالم بين 19-5 هزار عدد در هر ميكروليتر مي‌باشد اما در مبتلايان به پان لوكوپني اين ميزان ميتواند تا زير هزار عدد در ميكروليتر نيز كاهش يابد. هرچه تعداد گلبول‌هاي سفيد، آلبومين، پتاسيم خون كمتر و شدت كم‌آبي نيز بيشتر باشد شانس زنده ماندن گربه بسيار كمتر خواهد بود.
كيت‌هاي تشخيص سريع این بیماری موجود هستند كه وجود ويروس در مدفوع حيوان را مي‌توانند مشخص كنند. با اين وجود اگر گربه‌اي به تازگي در برابر اين بيماري واكسينه شده باشد اين كيت‌ها به اشتباه پاسخ مثبت گزارش مي‌كند.
دامپزشك مي‌بايست بيماري‌هاي ديگري را كه مي‌توانند علائمي شبيه به پان لوكوپني ايجاد كنند (مثال FeLv، FIV، سالمونلا، وجود جسم خارجي و يا سوراخ‌شدگي دستگاه گوارش و غيره) تفريق نمايد. به همين منظور ممكن است انجام آزمايش‌هاي تكميلي و يا تصويربرداري (راديولوژي و يا سونوگرافي) نيز ضروري باشند.
خوشبختانه بيشتر بچه گربه‌هايي كه به نوع حاد بيماري مبتلا هستند را مي‌توان با درمان به‌موقع و همه‌جانبه زنده نگاه داشت. گربه‌اي كه بتواند 6-5 روز در برابر بيماري مقاومت كند معمولاً از شر بيماري خلاص شده اما بهبودي كامل (مثل وزن‌گيري و رسيدن به شرايط ايده‌آل) حدود چند هفته به طول خواهد انجاميد. اين گربه‌ها تا آخر عمر در برابر پان لوكوپني مصون خواهند ماند. ميزان مرگ و مير در گربه‌هاي مبتلا به سوء تغذيه، بيماري‌هاي همزمان (مثل انگل‌هاي گوارشي) و گربه‌هاي سوتغذیه ای مثل گربه‌هاي ولگرد بيشتر است.
به علت اينكه بيماري ويروسي است درمان اختصاصي براي آن وجود ندارد. گربه‌هاي مبتلا به نوع حاد تحت درمان حمايتي همه‌جانبه مي‌بايست قرار گيرند تا دوره بيماري سپري شود. اساسي‌ترين اقدام درماني جايگزيني و حفظ مايعات از دست رفته بدن توسط مایع درماني (سرم زدن) به صورت داخل رگي است. درمان‌هاي ديگر شامل استفاده از آنتي‌بيوتيك (مثل آمپي‌سيلين و یا جنتاماسين)، داروهاي ضداستفراغ مثل متوكلوپراميد، داروهاي ضد اسيد معده مثل رانيتيدين، داروهاي ضددرد مثل مخدرها و تغذية داخل رگي مي‌باشند. اگر شدت بيماري زياد باشد ممكن است احتياج به بستري نمودن گربه در مركز دامپزشكي باشد.
بايد توجه داشت كه تا وقتي دامپزشك اجازه نداده نبايد هيچ‌گونه دارو، آب يا غذايي به صورت خوراكي از طريق دهان به حيوان خورانده شود. در صورت صلاحديد دامپزشك وقتي از آخرين زمان استفراغ 24-12 ساعت گذشه باشد مي‌توان آب را تدريجي به گربه داد. اگر استفراغ برنگشت و حيوان اشتها داشت مي‌توان ذره ذره غذايي با قابليت هضم بالا (مثل مرغ آب‌پز شده بدون پوست با برنج ساده) را شروع كرد. اگر گربه در هر مرحله‌اي از روند آغاز غذاخوردن بالا بياورد دوباره آب و غذا براي حداقل 12 ساعت قطع گردد. اگر استفراغ ادامه پيدا كرد ممكن است براي تغذيه داخل رگي حيوان بستري بشود. در اين روش مواد اوليه و ضروري بدن مثل پروتئين، قند، چربي و ويتامين‌ها در تركيبات مخصوص از طريق داخل رگي به گربه تجويز مي‌شوند. اين كار مي‌بايست تا وقتي كه استفراغ كنترل و حيوان به اشتها بيافتد ادامه پيدا كند. در مواردي نيز لازم است به گربه‌هاي به شدت كم‌خون فرآورده‌هاي خوني يا تركيبات شبيه به خون تزريق گردد.
بچه گربه‌هايي كه فرم عصبي بيماري مبتلا شده‌اند اغلب به همان صورت مانده نه بهتر مي‌شوند و نه بدتر. اگر اين گربه‌ها بتوانند از پس كارهاي روزمره خود (مثل خوردن و آشاميدن، دفع ادرار و مدفوع) برآيند براي سال‌هاي سال به همين صورت زندگي خواهند كرد.
واكسن بسيار مؤثري در برابر پان لوكوپني وجود دارد كه از اجزاء واكسن‌هاي سه گانه مرسوم مي‌باشد. اين واكسن را اولين بار در سن 8-6 هفتگي تزریق و دوباره تا 4 ماهگي هر 4-3 هفته يكبار تكرار مي‌شود. براي گربه‌هاي بالاي سن 4 ماه نيز 2 بار تزريق با فاصله 4-3 هفته از هم‌ديگر انجام مي‌گيرد.
در هر 2 گروه يكسال بعد از آخرين واكسيناسيون واكسن يادآوري تزريق مي‌شود و سپس هر سال يكبار تكرار مي‌گردد. بايد توجه داشت كه گربه‌هاي آبستن را به خاطر امكان اختلال در رشد مخچه جنين‌ها نبايد واكسينه نمود. در صورت لزوم واكسيناسيون در گربه‌هاي باردار (مثلاً شيوع بيماري در سرپناه، پرورشگاه و غيره) دامپزشك از واكسن‌هاي كشته شده استفاده خواهد كرد.
گربه مبتلا به پان لوكوپني بايست قرنطينه شود و از تماس با ساير گربه‌ها جلوگيري گردد. ويروس از تمام ترشحات بدن حيوان آلوده ميتواند دفع شود.
بنابراين محل‌هاي در تماس با گربه آلوده مي‌بايست با ضدعفوني‌كننده‌های مناسب مثل محلول رقيق شده وايتكس (سفيدكننده) به خوبي ضدعفوني شوند. براي رقيق نمودن وايتكس 1 قسمت از اين محلول را با 30-20 برابرش آب مخلوط كرد. 2-1 هفته قبل از وارد نمودن گربه جديد به جمعيت ديگر گربه‌ها تمام گربه‌ها مي‌بايست واكسينه شوند. تنها گربه‌هاي واكسينه شده مي‌بايست به محل‌هايي كه امكان وجود پاروويروس است انتقال داد. گربه‌هايي كه از بيماري رها مي‌شوند معمولاً ناقل بيماري نيستند و تا آخر عمرشان مصونيت نسبت به اين بيماري پيدا مي‌كنند.